Eind oktober gaf Oostenrijk een 70-jarige lening uit ((https://www.ft.com/content/1f97be48-9ab0-11e6-b8c6-568a43813464)), de langst lopende overheidsschuld in de eurozone ((http://blogs.wsj.com/moneybeat/2016/10/25/live-long-and-prosper/)) (Italië heeft op 4 oktober een 50-jarige lening uitgegeven). De Oostenrijkse obligatie bestond uit twee tranches. Een van circa 3 miljard euro met een looptijd van 7 jaar en een tweede van 2 miljard met een looptijd van 70 jaar. De juli 2023 obligaties leveren een rente op van -0,191%, terwijl het rendement op de november 2086 obligatie 1,53% bedraagt. En zelfs bij deze onbenullige rendementen overschreden de orderportefeuilles de 5.400.000.000 € voor de 7-jaars obligaties en 7,8 miljard euro voor de 70-jarige lening.
Het enthousiasme om in langlopende obligaties te beleggen is in de huidige omstandigheden op zijn minst gezegd verrassend. Met obligatierentes die door de centrale banken voortdurend kunstmatig laag worden gehouden en die zeker weer zullen gaan stijgen, is het risico van aanzienlijke verliezen voor de houders van langlopende obligaties groot. Aangezien inflatoir monetair beleid wordt gebruikt als middel voor deze financiële repressie, is er ook het risico dat de consumptieprijzen sneller gaan stijgen en de reële waarde van de lange rente en hoofdsom wordt uitgehold. De vraag is dus: waarom zou iemand met een beetje vooruitziende blik langlopende obligaties kopen?
Bijna zeven decennia geleden, verklaarde Ludwig von Mises het schijnbaar irrationele verlangen onder kapitalisten naar lange termijn staatsobligaties door een illusie. De illusie dat rijkdom die zorgvuldig met risicovolle projecten werd opgebouwd onttrokken kan worden aan de competitieve en onzekere dynamische markt en voor altijd intact kan worden gehouden in een onveranderlijke omgeving van perfecte zekerheid, gecreëerd door een denkbeeldige politieke soeverein die eeuwig, almachtig, en onveranderlijk is. Volgens Mises ((https://mises.org/sites/default/files/Human%20Action_3.pdf)) (p 226.):
“Toen overheden lange termijn onaflosbare en voortdurende leningen begonnen uit te geven. . . bood de staat . . ., deze eeuwige en bovenmenselijke instelling buiten het bereik van het aardse zwakheden, de burger de mogelijkheid om zijn rijkdom veilig te stellen en een stabiel inkomen te genieten, vrij van alle wisselvalligheden. Het bood de mogelijkheid het individu te bevrijden van de noodzaak om elke dag opnieuw zijn vermogen en zijn inkomen in de kapitalistische markt te riskeren en te verkrijgen. Wie zijn middelen investeerde in obligaties uitgegeven door de overheid en haar onderdelen, was niet langer onderworpen aan de onontkoombare wetten van de markt en de soevereiniteit van de consument. . . . Hij was veilig, hij werd beschermd tegen de gevaren van de competitieve markt waarin verliezen de afstraffing zijn voor inefficiëntie; de eeuwige staat had hem onder haar hoede genomen en gegarandeerde hem het ongestoord genot van zijn geld. Voortaan was zijn inkomen niet meer afhankelijk van het op de best mogelijke manier voorzien in de behoeften van de consumenten, maar van belastingen geheven door een staatsapparaat van druk en dwang. Hij was niet langer een dienaar van zijn medeburgers, onderworpen aan hun soevereiniteit; hij was een partner van de overheid, die het volk regeerde en hen schatting oplegde.”
Mises wees er verder op, dat de poging om “een onuitputtelijke bron van inkomsten” buiten het kader van de markteconomie te vinden, vergeefs is en uiteindelijk moet eindigen in leed. Ten eerste, de werkelijke waarde van de rente op de schuld kan nooit definitief worden vastgelegd als gevolg van de voortdurende veranderingen in de koopkracht van het geld. Dit is vooral het geval in een fiduciair geldstelsel, omdat de overheid het motief en de mogelijkheid heeft om de geldhoeveelheid te vergroten en zo doelbewust inflatie te creëren en op slinkse wijze de reële last van haar verplichtingen te verlichten. Ten tweede, omdat de middelen belegd in staatsobligaties worden gebruikt voor lopende uitgaven; er staan geen inkomsten genererende, productieve activa in de reële economie tegenover de papieren rijkdom in staatsobligaties. In werkelijkheid zijn deze stukjes papier niet echt risicoloos. Het zijn loze beloften door het huidige politieke regime dat een ongewis, mogelijk radicaal ander, politiek regime in de toekomst sommige personen zal belasten om de schulden te betalen die het regime vandaag maakt. Met de onvermijdelijke veranderingen in de politieke en economische doctrines, beleid en regimes, kan zelfs de meest krachtige overheid geen garantie bieden tegen toekomstige wanbetaling, of zelfs het schrappen van de schuld. In de praktijk zijn staatsobligaties daarom, ongeacht hun nominale looptijden, wat Mises “onaflosbare eeuwigdurende overheidsschuld” noemde. Want geen enkele overheid die langlopende obligaties uitgeeft, spreekt ooit de duidelijke intentie uit om de middelen te verwerven die nodig zijn om de overheidsschuld daadwerkelijk terug te betalen.
Mises (blz. 228) betoogde ((https://mises.org/sites/default/files/Human%20Action_3.pdf)) dat overheidsschuld een fictief concept is dat volstrekt onverenigbaar is met een echte markteconomie waarin als tegenhanger van aangegane schuldverplichtingen reële welvaart wordt opgebouwd:
“Het lange termijn publieke en semipublieke krediet is een vreemd en verstorend element in de structuur van een marktsamenleving. Het is een vergeefse poging om de grenzen van het menselijk handelen te overstijgen en om een veilige zone onttrokken aan de vergankelijkheid en instabiliteit van aardse zaken te creëren. Wat een arrogante veronderstelling om geld voor de eeuwigheid te lenen en uit te lenen, om contracten voor de eeuwigheid te maken, met bepalingen die gelden voor alle tijden! In dit opzicht maakte het weinig uit of de leningen in formele zin onaflosbaar zijn verklaard of niet; naar opzet en praktijk werden ze in de regel beschouwd en behandeld als zodanig. . . . De financiële geschiedenis van de vorige eeuw laat een gestage toename zien van de omvang van de overheidsschuld. Niemand gelooft dat de staten eeuwig de last van deze rentebetalingen zullen voortslepen. Het is duidelijk dat vroeg of laat al deze schulden op een of andere manier zullen worden geliquideerd, maar zeker niet conform de voorwaarden van het contract door betaling van rente en hoofdsom.”
Wat waar was toen Mises dit in 1949 schreef, geldt vandaag de dag des te meer. Oostenrijk zal zijn 70-jaars obligaties nooit afbetalen; noch zal de Amerikaanse overheid ooit haar schuld terugbetalen, die op het moment $ 19,6 biljoen bedraagt, waarvan $ 14.1 biljoen aan het gewone publiek verschuldigd is. De meeste staatsschuld zal uiteindelijk worden afgedaan door inflatie of regelrechte wanbetaling. Hoe eerder de mythe wordt doorgeprikt dat de overheidsschuld van een handvol ontwikkelde landen onder leiding van de Verenigde Staten een “veilige haven” biedt voor welvaart, des te beter voor echte producenten van welvaart. Onaflosbare overheidsschuld dient precies hetzelfde doel als niet inwisselbaar fiduciair geld. Beide instrumenten stellen de politieke elite in staat om productieve spaarders, kapitalisten, ondernemers en werknemers heimelijk en herhaaldelijk te plunderen en te verarmen, en tegelijk de noodzaak om de toorn van de productieve klasse op te wekken door het verhogen van belastingen, te ontlopen.
De uitgifte van staatsobligaties is eigenlijk nog arglistiger en destructiever voor de markteconomie dan de uitgifte van fiduciair geld en wel om twee redenen. Ten eerste, een politieke reden: de uitgifte van langlopende obligaties en het niet aflatende opeenstapelen van overheidsschuld bevordert en bestendigt de mythe dat de Staat een eeuwige entiteit is die op een of andere manier niet onderhevig is aan de onbestendigheden en onzekerheden van menselijke aangelegenheden. En ten tweede, een economisch reden: het bestaan van de overheidsschuld als veilige haven voor welvaart en een onuitputtelijke bron van inkomsten leidt kapitalisten en ondernemers af van hun belangrijkste functie, zijnde het wijden van al hun aandacht en middelen om in de verwachte, meest dringende behoeften van consumenten te voorzien.
In een economisch systeem dat al wordt verstoord door fiduciair geld, verdient het eerder de voorkeur om de overheid helemaal te verbieden om te lenen. Dit zou de regering dwingen om al haar tekorten te dekken met niet inwisselbaar papieren geld, dat geen rente oplevert. Deze aanpak zou duidelijke voordelen bieden. Het zou de inflatie voor de gemiddelde burger demystificeren. In plaats van dat de centrale bank haar geldcreatie door de hocus pocus van “rentetarieven” via het kopen en verkopen van obligaties zou kunnen camoufleren, zou de financiering van tekorten op de overheidsbegroting een volledig transparante operatie zijn waarbij de bank geld drukt en het rechtstreeks overhandigt aan de minister van Financiën. Ook zou de centrale bank een onderdeel van het ministerie van Financiën worden en zou zij zich niet meer bezighouden met de manipulatie van de rente, de oorzaak van conjunctuurcycli.
En tot slot, banken en andere financiële instellingen, die nu enorme hoeveelheden staatsobligaties aanhouden en een krachtige lobby zijn ter handhaving van de politieke status quo om zo hun rentestromen zeker te stellen, zouden niet langer “een partner van de overheid die mensen regeert en hen schatting oplegt,” zijn. Keynes is berucht om zijn oproep tot “euthanasie van de rentenier”; Mises’ theorie van de overheidsschuld leidt tot de oproep voor de euthanasie van de parasitaire, overheidsrentenier.
Joseph T. Salerno ((https://mises.org/profile/joseph-t-salerno)) is professor economie aan de Lubin School of Business, Pace University in New York. Hij is redacteur van het Quarterly Journal of Austrian Economics ((https://mises.org/library/quarterly-journal-austrian-economics)); Academic Vice President of the Mises Institute, en Director of the Mises Institute Fellows Program. Contact: email ((mailto:salerno@mises.org)).
Uit het Engels vertaald door Ger van Gils
