Waarom een Mises Instituut Nederland?

Dit is een bewerking van de voordracht die Frank Karsten gaf bij de oprichtingsbijeenkomst van het Mises Instituut Nederland op 19 januari 2013 in De Glind.

Waarom een Mises Instituut Nederland? Hebben we dan nog niet genoeg libertarische organisaties? Het Nederlandse libertarisme kent onder andere de Libertarische Partij, Stichting MeerVrijheid, De Vrijspreker en sinds kort ook een jongerenorganisatie genaamd LIJP. Maar er is nog geen libertarische organisatie in ons land die zich richt op economische educatie.

Mises was een van de belangrijkste economen van de Oostenrijkse School. Hij heeft veel bewerkstelligd. Over een periode van wel meer dan 60 jaar schreef hij vele boeken en artikelen, gaf aan velen les en spoorde anderen aan economie te bestuderen.

Mises was een echte liberaal, in de de oude betekenis. Hij streefde naar de vrijheid van mensen om zonder inmenging van buitenaf het leven te kunnen leiden dat zij wensen.

Op Mises.org wordt hij in het kort als volgt beschreven:

Een van de meest vooraanstaande economen en sociale wetenschappers van de 20ste eeuw. Ludwig von Mises ontwikkelde in de loop van een lang en zeer productief leven een geintegreerde deductieve economische wetenschap gebaseerd op het fundamentele beginsel dat individuele menselijke wezens doelbewust handelen om gewenste doelen te bereiken.

Ludwig von Mises heeft niet alleen veel belangrijks gedaan, hij is voor mij een inspirerend persoon. Zonder dat hij uitzicht had op erkenning werkte hij onvermoeid door aan zijn theorieen en zijn boeken. Hij was niet bereid om compromissen te sluiten voor de goede vrede of voor een mooie baan. Hij hield vol ondanks enorme tegenwerking. Hij kreeg weinig erkenning gedurende zijn leven, maar dat verandert nu langzamerhand.

Betekenis voor Nederland

Wat kan het Mises Instituut betekenen voor Nederland? In het kort, er is een crisis gaande, er zijn veel economische misvattingen over hoe deze moet worden bestreden en er is een trend naar meer collectivisme en dus minder vrijheid. Dat moet krachtig bestreden worden.

We leven in een half-socialistisch land, waarin de overheid een groot deel van het economische leven controleert, reguleert, hindert en belast. Met nadelige gevolgen: een immer oplopende staatsschuld, werkloosheid, economische neergang, inertie en onzekerheid over pensioenen.

Men beweert dat niemand deze wereldwijde economische crisis zag aankomen. Maar in zijn boek The Theory of Money and Credit uit 1912 beschreef Mises al hoe de economische booms en busts ontstaan door de geldmanipulatie van de staat. Zo kon hij ook de beurskrach van 1929 voorspellen. Op dezelfde manier hebben zijn hedendaagse aanhangers de huidige financiële crisis voorzien die in 2008 begon.

Maar Mises beschreef honderd jaar geleden al over de zogenaamde business cycle, de conjunctuurswisselingen, waarbij de economie krimpt en groeit doordat de overheid geld drukt.

De vrije markt staat in een slecht daglicht en algemeen wordt aangenomen, ook door economen, dat de overheid de vrije markt verder moet beteugelen. Dus meer wetten en hogere belastingen en overheidsuitgaven.

Maar onze zogenaamde vrije markt is helemaal geen vrije markt, want hij is al enorm belast en gereguleerd.

Om u een beeld te schetsen: Honderd jaar geleden gaven Westerse overheden gemiddeld 10% uit van alles wat burgers verdienden, nu is dat zo’n 50%. In de V.S besloeg het aantal Federale wetten 100 jaar geleden één enkel boek. Nu is dat gegroeid tot wel 200 boeken. Met één heel boek voor alleen de index! Er zijn vrijwel geen economen die deze half-socialistische samenleving fundamenteel bekritiseren. De meest radicale economen stellen hooguit dat het wel iets-jes minder kan.

Economische misvattingen

Als je de krant openslaat of nieuwsprogramma’s kijkt wordt je geconfronteerd met veel economische onzin of misvattingen. Laatst bepleitte Lodewijk Asscher bijvoorbeeld voor hogere lonen om de economie een impuls te geven. Voor voorstanders van de vrije markt is het daarom voor je mentale gezondheid vaak beter om kranten en televisie te mijden. Voor elke sector van de maatschappij is men het erover eens, de overheid moet hier ingrijpen. Mises zei hierover ooit: “Zij die vragen om meer overheidsingrijpen vragen uiteindelijk om meer dwang en minder vrijheid.”

Als overheidsingrijpen niet tot het gewenste resultaat heeft geleid, dan moet de overheid nog meer maatregelen nemen. De situatie is dus als volgt: als de markt faalt, moet er meer overheid komen, als de overheid faalt moet er óók meer overheid komen. Op zich niet zo vreemd natuurlijk, de Staat is een moderne God, almachtig, alomtegenwoordig en alwetend. En net als God doet de Staat zijn werk gratis, tenminste zo lijkt het vaak, want de meeste belastingen worden onzichtbaar geheven.

Ik geef u nog een ander voorbeeld van economische onzin: Bestuurders en economen spreken voortdurend over bezuinigen maar er wordt feitelijk helemaal niet bezuinigd. Bezuinigen is namelijk Orwelliaanse newspeak voor “Minder uitgeven dan je eerder had gewenst” maar altijd nog meer dan vorig jaar. En ook meer dan er binnenkomt. Op die manier kun je stellen dat werkelijk iedereen bezuinigt. U moet weten, ik had de Mises oprichtingsbijeenkomst eigenlijk willen houden in het prestigieuze Amstel Hotel, waarbij de bezoekers opgehaald zouden worden in een Rolls-Royce. Maar Jeroen de Witte, mijn mede oprichter, wilde per se bezuinigen en toen zijn we in een Gelders dorpje beland. Jammer natuurlijk, want daarmee liepen we de kans mis de Nederlandse economie aan te zwengelen.

Geld drukken

Het Mises Instituut wil een tegenwicht bieden aan deze economische misvattingen en deze negatieve voorstelling van de vrije markt. Immers, de markt is niet vrij, en zeker de financiële markt niet. De huidige problemen zijn niet ontstaan door teveel vrije markt maar juist door te weinig vrije markt, door ingrijpen van de overheid. Doordat overheden met veel geld banken redden en zo dom gedrag aanmoedigen, doordat de centrale banken het rentepercentage kunstmatig laag houden en zo sparen ontmoedigen, leningen en hypotheken stimuleren en huizenprijzen opdrijven. Doordat financiele instellingen in bed liggen met de overheid en hun verliezen kunnen afwentelen op de portemonnee van weerloze burgers. De huidige werkloosheid is o.a. het gevolg van overheidsingijpen via ontslagbescherming, minimumlonen, diploma-eisen etc. Maar vrijwel geen econoom in Nederland die dat bepleit. De meesten zijn natuurlijk ook in dienst van de overheid, ofwel bij een overheidsinstelling als een ministerie dan wel bij een staatsuniversiteit. En ook voor hun geldt: wiens brood met eet, diens woord men spreekt.

Geld drukken, ook wel eufemistisch Quantitative Easing genoemd, is zeer populair. Vroeger werd je gevierendeeld als je valsemunter was. Nu krijg je een Nobelprijs als je ervoor pleit, zoals de bekende econoom Paul Krugman. Volgens Krugman brengt destructie welvaart. Het is bijna niet te geloven maar hij stelde echt dat een invasie van buitenaardse wezens de wereldeconomie weer uit het slop zou kunnen halen. Andere economen stelden dat de orkaan Sandy de getroffen regio een economische impuls zou kunnen geven. Als zulke destructie tot welvaart leidt waarom wachten we dan op natuurrampen zou je denken. Waarom zetten we het leger niet in om het Rotterdamse industriegebied te vernielen?

Bij Nieuwsuur discussieerden laatst bekende twee economen over de zwaarte van de bezuinigingen. Beiden waren het er opvallend genoeg over eens dat er niet echt bezuinigd wordt. Er wordt wel meer uitgegeven dan er binnenkomt, maar er moet toch vooral niet meer bezuinigd worden. Daar zijn ze het over eens, want dat schaadt de economie. Deze gedachte gaat ervan uit dat de overheid per ongeluk nog ergens een la met geld aantrof en het geld meteen maar beter kan besteden. Maar alles wat de overheid nu meer uitgeeft moet eerst worden geleend, gedrukt of worden afgenomen van productieve burgers. Die economen denken blijkbaar dat ambtenaren beter zijn in het uitgeven van geld aan onderwijs en wat al dan niet, dan de individuele burger zelf.

De crisis die ontstaan is door een te grote geldhoeveelheid en te lage rentes wil men nu oplossen met de oorzaak. Door meer geld te creëren en de rente op vrijwel nul te houden.

Onze plannen

We hebben nu een stichting, vrijwilligers, een bestuur, een ANBI status, een oprichtingsbijeenkomst, en een website. Bovendien hebben we enkele personen gevonden die werken aan vertalingen van economische stukken. Dat is een mooi en logisch begin.

Onze speerpunten voor 2013 zijn de volgende: het uitbreiden van ons netwerk, het publiceren van artikelen, het werven van nieuwe donaties voor onze activiteiten, het houden van bijeenkomsten en het zoeken van een betaalbare ruimte daarvoor.

Voor 2014 beogen wij te starten met een Summer School. Daarbij kunnen studenten kennis maken met de theorieën van de Oostenrijkse School. Voor dat jaar willen we ook Fellows aan het Instituut verbinden.

Donaties

Onze inspanningen als bestuurslid zijn onbezoldigd. Dus voor onze activiteiten zijn wij afhankelijk van donateurs. Zonder de giften van donateurs en de inspanningen van vrijwilligers zouden wij het Mises Instituut niet opgericht hebben.

Niet onbelangrijk: het Mises Instituut heeft de ANBI status en daarmee is een donatie aan het instituut, onder voorwaarden, aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.

Bijeenkomsten

Naast het verspreiden van economische ideeën zal Mises Nederland een organisatie zijn die gelijkgestemden met elkaar in contact wil brengen. Een mooi voorbeeld hiervan hoorde ik op de PFS bijeenkomst afgelopen september in Turkije, georganiseerd door de econoom en politiek filosoof Hans-Hermann Hoppe.

Een Turkse bezoeker, Jay Baykal, was daar ook en vertelde dat het libertarisme in Turkije vrijwel niet-bestaand was toen hij libertarier werd. Hij gaf aan dat hij zich voelde als een eenzame ijsbeer in de woestijn, hunkerend op zoek naar andere ijsberen. Vol vuur vertelde hij dat hij na een tijd zijn tweede ijsbeer vond in de vorm van een andere Turk, genaamd Murat. Jay verhaalde dat, toen ze elkaar voor het eerst in levende lijve ontmoetten, elkaar in de armen vielen, blij dat ze zich niet meer zo alleen hoefden te voelen.

Ontmoetingen in levende lijve dragen veel bij aan de versteviging en groei van onze beweging en ons gedachtegoed. Onze bijeenkomsten moeten een plek worden om initiatieven te ontplooien, te genieten van discussie, te drinken en te eten, inzichten en feiten te leren, en anderen te ontmoeten.

Vooruitzichten

De economische vooruitzichten zijn slecht. Een kentering lijkt nog niet in zicht. De centrale banken van de EU en de VS kopen nu tijd door geld te drukken. Onder Obama is de staatsschuld met 50% gestegen. Zoals reeds gezegd, wereldwijd kiezen regeringen voor de oplossing van hogere uitgaven, stijgende belastingen en meer regulering. Dit kan een tijd goed gaan maar niet voor heel lang. Op een gegeven moment botsen hun maatregelen tegen de muur van de economische realiteit. De internet-zeepbel knapte, de huizen-zeepbel knapte, en het is een kwestie van tijd dat de bailout-zeepbel knapt.

En toch ben ik optimistisch gestemd. Er is namelijk een mooie wet in het universum die luidt: wat werkt, dat blijft. Galileo dacht ook niet, ach misschien heb ik slechts een modieuze mening en zal die nooit gemeengoed worden. Nee, hij wist dat zijn metingen en bevindingen correct waren en uiteindelijk algemeen zouden worden geaccepteerd. Dus als de Oostenrijkse School de juiste benadering van economische wetenschap behelst en als libertarisme de juiste ideologie betreft, wat wij denken, zal dat op termijn gemeengoed worden. En mocht de Oostenrijkse School onzin verkopen dan is het maar goed dat het niet wordt geaccepteerd. De mensheid heeft voorheen totalitaire ideologieen zoals het communisme en het fascisme geprobeerd, zonder veel succes. Dus inmiddels zijn die collectivistische ideologieën niet meer algemeen geaccepteerd en liggen op de vuilnisbelt van de menselijke geschiedenis. Maar het collectivisme tiert nog welig. Of het nu sociaal-democratie, christen-democratie of liberaal-democratie is, ze werken allemaal aan een grotere overheid, meer schulden en hogere belastingen.

Milton Friedman had een mooi citaat in zijn boek Capitalism and Freedom waar ik vaak aan denk:

“Alleen een daadwerkelijke of vermeende crisis brengt werkelijk verandering. Als die crisis komt dan zijn de genomen maatregelen afhankelijk van de ideeen die voorhanden zijn. Ik geloof dat dat onze voornaamste functie is: om alternatieven te ontwikkelen voor bestaand beleid, om ze levend en beschikbaar te houden totdat wat eens politiek onmogelijk was politiek onafwendbaar wordt.”

De Oostenrijkse School is klein, maar groeit snel. Via het internet vinden onze standpunten een steeds groter bereik. Zonder het Internet, de drukpers on steroids, zouden velen van ons waarschijnlijk niet geweten hebben van het bestaan van Mises of van de Oostenrijkse School.

Onze tegenstander is sterk. In aantal en kracht. Ze hebben echter één probleem dat ze niet kunnen overwinnen en dat zijn de economische wetten. De Oostenrijkse School meent de juiste methode te gebruiken om economische wetenschap te bedrijven. Dat ze een consistent en helder beeld heeft van de oorzaken van – en de oplossingen voor – de economische crisis. Het Mises Instituut Nederland wil bijdragen aan de verspreiding van die ideeën en als onze sympathisanten ons daarbij helpen, dan lukt dat.

Frank Karsten richtte is mede-oprichter het Mises Instituut Nederland. Samen met Karel Beckman schreef hij De Democratie Voorbij, Waarom democratie niet leidt tot solidariteit, welvaart en vrijheid maar tot onvrede, verspilling en een tirannieke overheid. www.dedemocratievoorbij.nl