Dit stuk is geschreven en ingezonden door Tom van Lamoen.
Niets frustreert mij zo erg als wanneer ik weer een artikel of nieuwsfragment tegenkom
waarin de term inflatie wordt gebruikt als politiek statement, waarbij bepaalde sectoren de
schuld krijgen van het verlies aan koopkracht of de stijgende prijzen die alle inwoners steeds
duidelijker voelen.
Laat me daarom beginnen met orde op zaken te stellen: inflatie is maar één ding: het
vergroten van de geldhoeveelheid. En laat dit nou net een onderwerp zijn waar de overheid,
de politiek en zo goed als de gehele financiële sector enorm belang bij hebben.
Laten we eens kijken wat we vinden als we de definitie van inflatie opzoeken. Als we Google
gebruiken, komen er twee websites direct bovenaan: het Centraal Bureau voor de Statistiek
en de Europese Centrale Bank. Dat is toevallig, twee instanties die nauw verwant zijn aan de
overheid en beide dezelfde definitie hanteren: “de gemiddelde prijsstijging van goederen en
diensten.” Als je iemand in de kranten of op tv hoort spreken over inflatie, hanteert vrijwel
iedereen deze definitie. De afgelopen tijd valt op dat deze interpretatie steeds vaker wordt
gebruikt in politieke discussies. Waar we eerder termen als graaiflatie of krimpflatie zagen
ontstaan, wat al duidelijk de verbastering van dit concept bewijst, zien we nu ook steeds
meer politiek activisme. Supermarkteigenaren, olieproducenten en zelfs hele landen worden
aangeduid als de schuldigen van de lokale inflatie, terwijl men eigenlijk de prijsstijgingen
bedoelt. Recentelijk berichtte de NOS zelfs dat economen vonden dat inflatie maar “tussen
onze oren zat.”
De consumentenprijsindex en inflatie
Prijsstijgingen, noemen die instanties dat niet CPI? Klopt. De zogeheten
Consumentenprijsindex (CPI) is een benadering van het algemene prijspeil, waarvoor een
mandje met goederen en diensten wordt samengesteld om de gemiddelde prijzen over lange
tijd in de gaten te houden. Maar wat zit er dan allemaal in dat mandje, en wie bepaalt dat?
Goede vraag. Het mandje zelf is nogal aan verandering onderhevig. Al meerdere keren is dit
aangepast omdat sommige goederen of diensten niet in het plaatje pasten of een ongewenst
beeld weergaven. Zo zijn huizenprijzen bijvoorbeeld nooit onderdeel van de berekening
geweest. De hypotheekrente zat er wel bij tot het jaar 2000, en in 2023 is er nog een grote
aanpassing gedaan in de berekening van de prijzen van nieuwe energiecontracten. Dit leidde
sindsdien tot een lager CPI-percentage. Op zijn minst is dit dus een politiek middel te
noemen, waarmee het sentiment in de maatschappij beïnvloed kan worden.
Herkomst van het woord ‘inflatie’
Maar even terug naar het woord inflatie. In de volksmond wordt dit vaak als gevolg
afgebeeld: inflatie, dat zijn de prijsstijgingen. Maar als ik een woordenboek erbij pak, lees ik
weer een heel andere definitie: “waardevermindering van het geld, hetgeen leidt tot
prijsstijgingen,” zoals te lezen is in de Van Dale. Dat is vreemd, want dan zou inflatie dus
tegelijk oorzaak en gevolg zijn? Dat kan natuurlijk niet kloppen. Logisch gezien is het ook
vreemd dat een woord dat komt van het werkwoord ‘inflateren’ een fenomeen of gevolg zou
moeten betekenen. Het staat immers voor een actie.
Als we kijken naar de etymologie van het woord, wordt het direct een stuk duidelijker.
Etymologie is de studie van de oorsprong en geschiedenis van woorden. Als we onderzoek
doen naar het woord inflatie, zien we dat het eerste gebruik in de context van geld en waarde
pas rond 1950 voorkwam. Het is als leenwoord overgenomen uit de Engelse taal, waar
‘inflation’ als eerste werd gebruikt in 1838. Het tijdperk tussen het midden van de jaren 1830
en de Amerikaanse Burgeroorlog – een periode die economen het ‘vrije banktijdperk’
noemen – zag een opleving van banken. Samen met deze instellingen kwamen
‘bankbiljetten’, een privépapieren valuta die inwisselbaar was voor een specifieke
hoeveelheid metaal. Dat wil zeggen, als de uitgevende bank het had. Soms hadden banken
niet genoeg goud of zilver om al hun claims te voldoen. Bankbiljetten, net als de publieke
biljetten die eraan voorafgingen, hadden de neiging in waarde te dalen. Het is gedurende
deze periode dat het woord inflatie in de literatuur begint op te duiken, niet in verwijzing naar
iets dat met prijzen gebeurt, maar als iets dat met een papieren valuta gebeurt. De eerste
publicatie waarin het woord wordt beschreven, is een stuk uit The Bee, een bekende krant uit
die tijd, uit 1855 (citaat zelf vertaald naar het Nederlands):
“De verbazingwekkende verhouding tussen de hoeveelheid papiergeld in omloop en de
hoeveelheid specie die zich de afgelopen jaren daadwerkelijk in de banken bevindt, is een
bron van ernstige zorg geweest… [Deze] inflatie van de munteenheid zorgt ervoor dat de
prijzen stijgen.”
De oorspronkelijke definitie van inflatie ontstond doordat er meer geld werd bijgedrukt, wat
resulteerde in een afname van de waarde van geld. Dit begrip werd niet zonder reden in
gebruik genomen, aangezien inflatie een aanzienlijke impact heeft op de koopkracht binnen
een samenleving. Ludwig von Mises beschreef inflatie in 1912, in zijn boek The Theory of
Money and Credit, als een verborgen belasting; in mijn ogen is het diefstal.
Inflatie en macht
Doordat geld zo’n centraal onderdeel is geworden voor handel in onze samenleving, kan ik
me geen grotere machtspositie bedenken dan het kunnen creëren van geld. Dit proces is
verslavend voor overheden en de financiële sector. Belastingen verhogen zal namelijk
stemmen kosten.
Wat zou dan de reden kunnen zijn dat overheidsinstellingen en centrale banken een andere
definitie hanteren dan de Van Dale? Of dit bewust gebeurt, laat ik graag in het midden, maar
dat er een politiek belang in het spel is, lijkt me duidelijk.
Bronnen:
https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen/inflatie
https://nos.nl/artikel/2551808-last-van-inflatie-zit-deels-tussen-je-oren-zeggen-economen
https://etymologiebank.nl/trefwoord/inflatie
https://www.etymonline.com/word/inflation
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/inflatie
https://www.clevelandfed.org/-/media/project/clevelandfedtenant/clevelandfedsite/publications/economic-commentary/1997/ec-19971015-on-the-origin-and-evolution-of-the-word-inflation-pdf.pdf
