Dit stuk is ingezonden door Leo Ambtman. Ook bijdragen aan het Mises Instituut? Stuur uw stuk naar info@mises.nl
Het valt steeds weer op hoe gemakkelijk verondersteld wordt dat banken geld scheppen. Men noemt ze in de economische leerboeken geldscheppende instellingen. Nu is het allereerst de vraag wat de definitie van geld scheppen precies is. De meeste mensen zullen zeggen dat het geld maken is uit niks, zoals valsemunters geld drukken met een pers in de kelder. Maar dat is natuurlijk niet de bedoeling van de betekenis, wat dan wel? In dit stuk wordt gekeken naar geldschepping en fractioneel bankieren en wil ik een bijdrage leveren aan de vraag of private banken nu wel of geen geldscheppen. Eerst kijken we kort naar de opgang van goud als geld naar papier en giraal. Daarna kijken we naar de rol van fractioneel bankieren en de vergissing die mensen lijken te maken als ze zeggen dat private banken geld scheppen. Het lijkt namelijk om kredietverlening te gaan, niet om geldschepping.
Van goed naar papier
Tot aan 1936 had Nederland een geldstelsel dat gekoppeld was aan goud. Daarmee had het gebruikte geld een intrinsieke waarde. Op zichzelf wordt aan goud, of zilver, namelijk ook door mensen waarde toegedicht omdat dit goederen zijn. Dit in tegenstelling tot papiergeld, dat geen waarde heeft anders dan middels overheidsbesluit. Dit papieren geld is men na verloop van tijd uit gaan geven, met nog wat muntjes ernaast. Tegenwoordig is er de beweging naar een volledig digitale omgeving voor geld, waarbij zelfs papiergeld afgeschaft lijkt te worden.
Sinds de overstap naar papier- en digitaal geld is het voor overheden een stuk makkelijk geworden om geld bij te drukken. Zij hebben een centrale bank het mandaat gegeven over de nationale geldvoorziening. In de volksmond wordt dit gezien als dat zij geld bijdrukken. Hieruit is, waarschijnlijk, de gedachte ontstaan dat ook commerciële banken geld bijdrukken. Dit komt voort uit de onjuiste gedachte dat; aangezien papieren geld schuld is, dus alle geld schuld is.
Werking van banken
| Credit | Debet |
| Verleend Krediet Krediet aan klant | Eigen Vermogen van de bank Tegoed van de klant |
Commerciële banken doen aan wat we noemen fractioneel bankieren. Wat houdt dit in?
Rechts op de balans staat het eigen vermogen van de bank en het aangetrokken geld. Links op de balans staan de verleende kredieten. Nu hoort men vaak dat een bank geld schept door links op de balans het krediet te zetten en rechts het tegoed van de klant. Dit is echter een verkeerde zienswijze. Dan kan iedereen geld scheppen door een ander een miljoen te lenen. Op het moment dat de klant respectievelijk ander het geld wil opnemen hebben beiden een probleem. Als het geld er niet is, dan moet er eerst van een ander geleend worden.
De bank moet het geld van een andere partij aantrekken om zijn balans sluitend te krijgen. Dat banken hun eigen funding scheppen doordat het geld automatisch weer terugkomt is niet juist. Zodra klanten hun geld opnemen om het bij een andere bank neer te zetten of het desnoods onder hun matras te leggen, loopt de zaak voor de eerste bank spaak. Het zal niet meer mogelijk zijn om geld uit te betalen aan hen die het op komen eisen. Wordt dit algemeen bekend dan rennen mensen, al dan niet figuurlijk, naar de bank om te redden wat er te redden valt. Dat wordt een bankrun genoemd en draait meestal op een faillissement van de bank uit. In de Amerikaanse geschiedenis zijn daar genoeg voorbeelden van te vinden. Als commerciële banken echt geld konden scheppen zou dit probleem zich niet voor kunnen doen. Dan zouden zij immers gewoon zelf het geld bij kunnen drukken om aan de plotselinge verhoogde vraag naar hun geld te voldoen. Het mag zo zijn dat de centrale bank hen, tegenwoordig, voorziet van financiering via allerlei mogelijkheden. Dit doet niks af aan het principe af dat zij afhankelijk zijn van geld van derden.
Ontbrekende uitleg in de praktijk
Het is jammer dat er op internet nogal wat video’s te zien zijn waar gezegd wordt dat commerciële banken hun eigen geld maken. Zie bijvoorbeeld de uitzending van Radar of het Burgerinitiatief Ons Geld: Deze wijze is zelfs terug te vinden bij de WRR die zich, vrij onverstandig, voor het karretje van de stichting ons Geld laat spannen. De banken zelf leggen de betekenis van fractioneel bankieren ook slecht uit. Zie bijvoorbeeld hoe ING en de Rabobank het uitleggen, of de Nederlandsche Bank. Deze instellingen vertellen maar het halve verhaal. Nergens wordt uitgelegd dat als de hypotheeknemer zijn geld opneemt, wat er dan met de balans van die bank gebeurt. Steeds houdt bij de uitleg van geld scheppen het verhaal halverwege op.
Juist de balans van een bank laat zien hoe simpel het eigenlijk is. Zij fungeert slechts als intermediair. Het zijn steeds gelden van anderen die gebruikt worden om kredieten te verlenen. Dit in grote tegenstelling tot een centrale bank. Die hoeft geen geld aan te trekken. Die zet gewoon nieuw gecreëerd geld op zijn balans. Uiteraard onder een of andere Engelse term die dit mooi verhult. Terug naar de commerciële banken. Met hun kredietverlenende activiteit is niets mis. Het is dan ook spijtig dat zij dit zelf niet beter uitleggen. De spaarder of rekening-couranthouder legt zijn geld voor de korte termijn in, krijgt daar normaal gesproken een rentevergoeding voor, de bank screent de debiteur, vraagt om onderpand en spreidt door zijn schaalgrootte het risico. Het helpt onze economie zich verder te ontwikkelen.
Kredietverlening in plaats van geld bijdrukken
Uit onze korte verkenning volgt dat de geldscheppende functie van commerciële banken in werkelijkheid een kredietscheppende functie is. Kredieten worden ingelost en deze verdwijnen daarmee ook weer uit de in omloop zijnde geldhoeveelheid. In deze zin doen commerciële banken niet aan geldschepping. Hier tegenover staat uiteraard de centrale bank die onder allerlei termen geld uit het niets kan bijdrukken. Het is goed om dit onderscheid te maken. Zo voorkomt u dat u met een hooivork en fakkel straks eventueel de verkeerde banken zou kunnen gaan bezoeken.
De afbeelding is gemaakt door: Artyvee en wordt gebruikt onder deze licentie
