Met enig leedvermaak en stijgende verbijstering volg ik hoe Nederland zijn Trump kater verwerkt. Verwerping, ongeloof, verwarring en verontwaardiging alom, naast enig pijnlijk gewetensonderzoek.
Facebook, Twitter, maar natuurlijk vooral onze vertrouwde poortwachters tot de wereld, de media, prietpraatprogramma’s, kwaliteitskranten en politiek, bieden vermakelijke taferelen. ‘The morning after’ mocht in DWDD en Pauw een groepje politici, journalisten, economen, columnisten, en zo waar Yernaz Ramautarsing, als echte Trump aanhanger, het hoofd breken en een mening geven over deze internationale en te verwachten nationale ramp.
De bekende clichés passeerden de revue. Een Overwinning van het onderbuikgevoel, politiek van haat, racisme en xenofobie, proteststem zonder inhoud, revolte van de Boze Blanke man, het Grote Witte Ongenoegen, de kloof tussen politiek en burger en, natuurlijk niet te vergeten, het neoliberalisme. De vertrouwde sociale situering ontbrak ook niet: opstand van de ongeletterden en ongeschoolden, bier en cola versus Chardonnay en Spritz Aperol. Inderdaad van mensen die zomaar, zonder diploma, een leven leiden en die permitteren zich dan nu opeens ook nog een (andere) mening.
Vanwaar de opwinding? Geen Nederlander hoefde een stem uit te brengen en niemand hoefde partij te kiezen. Alle ruimte voor nieuwsgierigheid en analyse, zou je denken. Dat niet iedere burger dat kan opbrengen en liever gezellig en veilig mee kletst met de dominante mening en graag rondbazuint hoe geëmancipeerd, ruimdenkend en solidair zij wel niet is, hoeft niet te verbazen. Maar de media, de kwaliteitskranten…die hadden we toch voor…iets anders…?
En er was genoeg aanleiding: het waren de meest spannende, verhitte, bekeken en besproken verkiezingen ooit. Twee kandidaten waar het nodige op aan te merken valt, die elkaar bijna naar het leven staan, suggesties van internationale bemoeienis van Rusland, strafrechtelijke onderzoeken en complottheorieën, een buitenstaander, die vrijwel zonder politieke scholing en connecties een van de oudste politieke partijen ter wereld, de ‘Grand Old Party’, aan de kant schuift, iets waarover in ieder geval links niets te treuren heeft, die bovendien een frisse wind blaast in het discours over buitenlandse politiek en een perspectief biedt op internationale ontspanning en minder rampzalige buitenlandse avonturen van de VS.
Weinig tot niets heb ik daarover uit de Nederlandse pers mogen horen. In plaats daarvan heeft, in de aanloop van de verkiezingen, mijn linkse alter ego, dat ik lang geleden met veel moeite heb begraven, zich uit plaatsvervangende schaamte enige malen in het graf omgedraaid.
De selectieve verontwaardiging over Trump’s vrouwonvriendelijke opmerkingen naast het hypocriete wegkijken van Hillary’s rol bij de seksuele escapades van haar man die zij met de mantel der liefde (mogelijk, voor Bill) en haat (jegens de slachtoffers) bedekt, haar rampzalige, oorlogszuchtige buitenlandse beleid in Libië, Syrië en Oekraïne, haar Koude Oorlog retoriek en McCarthyisme richting Vlad Putin en Rusland, de flagrante klassenjustitie inzake het beheer van haar emails als Secretary of State – voor soortgelijke, maar veel onschuldiger vergrijpen zijn andere mensen jaren opgesloten -, de onfrisse manier waarop haar Democratische rivaal Bernie Sanders opzij werd geschoven, haar politieke draaikonterij over ‘kern’ progressieve waarden, haar pay-for-play en haar steun voor en uit het grootbedrijf en bankwezen.
Over dit alles was in de Nederlandse media weinig tot niets te horen.
Is er nu reden voor een gevoel van triomf? Ik ben bang van niet. Het is niet duidelijk wie of wat precies heeft gewonnen. Politiek is noodzakelijkerwijs en steeds meer een coalitie die met groupthink en andere kunstgrepen bij elkaar moet worden gehouden, een keurslijf voor de diversiteit van belangen en meningen in de samenleving, een ‘coalition of the unwilling’, die elkaar steeds meer in de weg zitten. Ook Trump komt met een mand vol versleten en vooral tegenstrijdige recepten. Hij belooft deregulering, maar ook protectionisme, belastingverlaging naast grote infrastructurele projecten, internationale détente samen met militaristische stoeremannenpraat.
Zijn beweging is niet alleen een revolte van ‘Alt Right’, maar even goed van ‘Alt Left’, of noem het maar ‘Oud Links’, de ‘gewone man of vrouw’, de ‘modale burger’ etc. Het beperkte gewetensonderzoek dat nu plaats vindt, draait daar omheen. Er is weinig te horen over ongenoegen over een politiek van ‘afspraken’ en maatregelen in naam van een ongedefinieerd ‘wij’, de debatten die al ‘gesloten’ zijn en een veronderstelde consensus waar dat van pas komt, het ‘yes we can’ en ‘wir schaffen daβ’ op rekening van de ander, het ‘democratisch’ gesjoemel over de EU, de ‘wen er maar aan’ mentaliteit van de Gerrit Zalmen van de Nederlandse politiek, terwijl de euro’s, ondanks alle beloften, via begroting en balans van de Nederlandse Bank weglekken naar ‘geen geld naar Griekenland’, ‘wel geld naar Griekenland’, ‘het geld voor Griekenland wordt met winst terugbetaald’. Over het feit dat de redenen om de overheidsknoet in te zetten tegen je medeburgers steeds ijler worden. ‘Meeroken’ was al enige tijd genoeg, nu is een ‘gevoel’, je gekwetst voelen, je beledigd voelen, je bedreigd voelen, je ongemakkelijk voelen, al voldoende om een politieke ondernemer links of rechts in beweging te zetten en de argeloze burger hautain de les te lezen en bij wet te corrigeren. De Zwarte Pieten discussie was maar een voorbode van wat ons te wachten staat aan opgedrongen diversiteitsgekte. Een klein voorbeeld: de gemeente Utrecht heeft ten behoeve van de naar schatting 1.350 tot 13.000 (?) transgenders in de stad het verschil tussen mannen- en vrouwentoiletten geschrapt en haar toiletten genderneutraal gemaakt. Wordt ongetwijfeld vervolgd.
Om het nog even Amerikaans te houden: ‘the elephant in the room’ in de ‘morning after’ discussie is de illusie dat de politiek het leven van de mensen kan verbeteren en nog iets te bieden heeft. Maar reken er maar niet op. De rek is eruit en geen nieuwe belofte, geen nieuwe communicatiecampagne, ‘geen ‘beter luisteren’, geen huisbezoek bij kiezers, geen ‘de wijken in gaan’, geen nieuw plan, geen nieuw beleid gaat daar iets aan veranderen. In de jaren dertig, veertig en vijftig, toen de verzorgingsstaat werd opgebouwd, was er met enkele relatief simpele ingrepen nog winst te behalen voor de ‘gewone man’, ook al werd er een kaartenhuis gebouwd. Het pak zat nog ruim, als een oud pak van de lommerd, een ‘zoot suit’, zoals gedragen in de VS en Frankrijk in die jaren, of, voor mijn part, een pak van Trump. Maar inmiddels is die verzorgingsstaat een pamperstaat geworden, vervet, met ernstig overgewicht en zo strak in het pak genaaid dat iedere poging om een beetje in te nemen of uit te nemen wel ergens serieus pijn doet. De politiek, de media en praatprogramma’s gaan dat niet oplossen.
Niet dat we die nodig hebben.