Het Mises Instituut Nederland publiceert zijn eerste boek, een vertaling van een klassiek artikel van Ludwig von Mises. Een korte toelichting en samenvatting.
Het Mises Instituut Nederland heeft als doel het vergroten van de kennis van de Oostenrijkse School van de economische wetenschap in het Nederlands taalgebied. Het publiceren en verkopen van boeken is een van de manieren om dat te bereiken. Onze webwinkel bevat Nederlandstalige werken van auteurs uit de Oostenrijkse School of die dicht bij het gedachtengoed van die school staan. Het belangrijkste boek van Mises, Human Action, is al vertaald onder de titel ‘Het Menselijk Handelen’. Nu presenteren wij als eerste eigen publicatie van het instituut ‘Economische calculatie in de socialistische maatschappij’, een vertaling van Mises’ artikel ‘Die Wirtschaftsrechnung im sozialistischen Gemeinwesen’, uit. Het is een in een aantal opzichten uniek boek. Het is kort, 52 pagina’s, maar bevat een van de belangrijkste inzichten van Mises en volgens Lex Hoogduin mogelijk in de hele economische wetenschap. In die luttele 50 pagina’s laat het zien hoe een economie van centraal uitgedokterde visionaire plannen en idealen spaak moet lopen en een economie die het handelen van mensen die hun eigen doelen nastreven als uitgangspunt neemt, kan floreren. Stap voor stap, op logische, deductieve wijze leidt Mises ons naar de conclusie dat centrale planning niet werkt en eindigt in chaos, dictatuur en geweld.
Mises start zijn analyse door er op te wijzen dat de meeste socialistische economen geen oog hebben voor het fundamentele economische probleem van waardecreatie. Dit waardeprobleem werd voor het eerst duidelijk beschreven door de Nederlandse econoom Nicolaas Pierson als: hoe de altijd schaarse middelen om de doelen van de mens te bereiken zó kunnen worden ingezet dat zij de meeste waarde creëren en niet gebruikt worden waar ze minder waarde creëren. Dat wil zeggen: goederen en diensten te produceren zonder productiemiddelen te verspillen die andere, hoger gewaardeerde goederen en diensten kunnen produceren.
Net als de klassieke economen en eerdere Oostenrijkers verklaart Mises economische verschijnselen consequent vanuit het perspectief van het handelend individu. De Oostenrijkse School gaat ervan uit dat mensen handelen, in de betekenis van ‘in actie komen’, om hun positie te verbeteren door met schaarse middelen economische waarde te creëren. Dat doen ze door goederen voort te brengen waarvan zij verwachten dat zij er hun welbevinden mee kunnen verbeteren. Wát het welbevinden verbetert en dus waarde heeft, kan alleen het handelende individu beoordelen.
Volgens Mises’ “Law of association” doet de mens er verstandig aan te kiezen voor samenwerking door arbeidsdeling. Arbeidsdeling leidt door specialisatie tot een hogere productiviteit en opbrengst voor alle betrokkenen. Maar wanneer niet meer alleen voor eigen gebruik wordt geproduceerd, maar vooral voor anderen, is het zaak de productie af te stemmen op de waarden en doelen die anderen belangrijk vinden. Ondernemers doen dat door, op basis van hun verwachting dat ze een product op de markt kunnen brengen voor een opbrengst hoger dan de kosten, een bod in geld te doen op de benodigde productiemiddelen. Daardoor komen er prijzen voor productiemiddelen tot stand die de voorkeuren en keuzes van de diverse spelers op de markt weerspiegelen. Op deze manier wordt de waarde die consumenten toekennen aan consumptiegoederen ‘‘toegerekend’ aan de waarde van de kapitaalgoederen die de productie leveren. Particuliere plannen voor consumptie en productie worden zo voortdurend getoetst aan de hand van marktprijzen die de voorkeuren, waarderingen en plannen van alle consumenten en producenten op de markt weergeven. Men zou kunnen spreken van de markt als een ‘perpetuum referendum’. Deze beschrijving van de rol van monetaire calculatie is een belangrijke schakel in de ‘Oostenrijkse’ beschrijving van de werking van een markteconomie gebaseerd op particulier eigendom van productiemiddelen en de inspanningen van het handelend individu.
Het artikel presenteert niet alleen Mises’ visie op socialisme en centrale planning. Ruimer gezien bevat het de kern van zijn kijk op de kansen die menselijke samenwerking biedt. Het is de eerste uitgewerkte formulering van zijn opvatting dat arbeidsdeling en, daarmee samenhangend, particulier eigendom en vrijheid van handel, van fundamenteel belang zijn voor de samenleving en de beschaving. Mises werkte zijn gedachten verder uit in latere werken als ‘Die Gemeinwirtschaft: Untersuchungen über den Sozialismus’, ‘Liberalismus’, ‘Kritik des Interventionismus’, Bureaucracy en uiteindelijk in zijn lijvige synthese ‘Human Action’, waarin hij zijn volledige leer van het menselijk en het economisch handelen uiteenzette.
Mises schreef het artikel bijna als een pamflet in de turbulente tijd van vlak na de Eerste Wereldoorlog onder de acute dreiging van bolsjewistisch geïnspireerde revoltes en revoluties. Sinds de publicatie is de wereld langzaam aan alleen maar verder afgedreven van zijn klassiek-liberaal ideaal. Een almaar groeiend deel van samenleving en economie wordt onderworpen aan centrale planning en publieke regie. Abstracte, megalomane plannen worden niet meer via de markt getoetst aan wat medeburgers er werkelijk voor over hebben.
Afbraak van het maatschappelijke productievermogen en algemene verarming zijn de voorspelbare gevolgen van deze ontwikkeling. Maar Mises’ waarschuwingen reiken verder. Zijn calculatietheorie laat zien dat vrijheid één en ondeelbaar is. Consumptievrijheid, de vrijheid om met goederen en diensten het leven naar eigen inzicht te veraangenamen, kan niet worden gescheiden van de vrijheid om naar eigen inzicht te produceren. Andersom moet beperking van de vrijheid van productie leiden tot beperking van de vrijheid om te consumeren. In ‘Het Menselijk handelen’ voorspelt hij dat wanneer deelname aan de maatschappelijke productie en de beloning ervoor niet tot stand komen “door de prijsstructuur van de markt en de inkomens- en vermogensongelijkheid die het veroorzaakt, dan dient [zij] afgedwongen te worden door de methoden van directe dwang, uitgeoefend door de politie”.
Het boek bevat naast het artikel van Mises een inleiding die de belangrijkste boodschap en de historische en wetenschappelijke achtergrond ervan weergeeft.
