Dit artikel dient als een reactie op een recent gepubliceerd stuk, getiteld “Laat je niet foppen door de hoge Amerikaanse staatsschuld,” geschreven door Hans Betlem en verschenen op de website van vermogensbeheerder IBS Capital. Het volledige artikel kunt u op de website van IBS Capital lezen.
Er is recent veel te doen om de Amerikaanse staatsschuld. Dit jaar zullen de jaarlijkse rentebetalingen op de Amerikaanse schuld voor het eerst hoger uitvallen dan het budget voor defensie-uitgaven. De rentelast bedraagt daarmee de op twee na hoogste kostenpost voor de Amerikaanse overheid. De Amerikaanse staatsschuld bedraagt inmiddels meer dan $33,5 biljoen (ongeveer 125% van het bbp). De meest recente $1 biljoen dollar werd in slechts de afgelopen drie maanden aan de schuld toegevoegd. Bovendien dient opgemerkt te worden dat dit bedrag uitsluitend betrekking heeft op de federale schuld. Indien we schulden op staats- en lokaal niveau zouden meerekenen, zou de totale staatsschuld ongeveer $37 biljoen bedragen. Wanneer we ook de netto contante waarde van toekomstige verplichtingen op het gebied van zorg en sociale zekerheid in beschouwing nemen, zou de staatsschuld zelfs de grens van $100 biljoen overstijgen.
Toch zijn de meesten beleggers van mening dat de schuldenberg op korte termijn geen probleem zal opleveren. De dollar is relatief sterk ten opzichte van andere valuta en Hans Betlem van IBS stelt zelfs dat beleggers zich helemaal geen zorgen hoeven te maken: ‘laat u niet foppen’, stelt hij. Schuld is volgens hem iets positiefs. Dit standpunt weerspiegelt het klassieke Keynesiaanse principe van de noodzaak om consumptie te stimuleren door middel van schuld. Het mantra: “Geld moet rollen”, hebben we reeds eerder ontkracht.
Oostenrijkers waarschuwen al geruime tijd voor de potentiële gevaren die een te hoge staatsschuld met zich meebrengt. De huidige stijgende rente maakt de schuld op termijn ondraagbaar. De Amerikaanse staatsschuld heeft een gemiddelde looptijd van onder de vijf jaar en herfinanciering tegen de huidige rentestanden zal een sneeuwbaleffect opleveren van steeds hogere schulden en hogere rentelasten. Dit artikel zal de aangedragen Keynesiaanse standpunten in het artikel van IBS Capital ontkrachten en daarmee de Oostenrijkse visie op dit vraagstuk belichten.
Valse analogie
Hans Betlem gaat eigenlijk al direct in de fout en begint zijn stuk met een valse analogie, deze gaat als volgt:
“Ik heb een probleem.
Op twitter deel ik meer ‘likes’ uit op de tweets van anderen dan dat ik er terug krijg op m’n eigen tweets.
Ik heb dus een tekort aan ‘likes’.
Moet ik nu ‘likes’ gaan lenen om in de toekomst nog tweets van anderen te ‘liken’?
Ik hoor je al denken: wat een onzin.
Want jij weet net zo goed als ik dat ik in de toekomst de tweets van anderen zoveel kan ‘liken’ als ik wil.
Waarom?
Omdat ik die ‘likes’ zelf creëer. Uit het niets. Ik druk op de ‘like’ knop en, hupsakee, daar is er weer eentje.”
Hans vergelijkt zijn eigen likes met de Amerikaanse staatsschuld en stelt: ik kan meer likes creëren dus mijn tekort aan likes zal nooit een probleem vormen omdat ik simpelweg meer kan gaan liken. De Amerikaanse staatsschuld zal om die reden ook geen probleem vormen want de Amerikaanse overheid kan extra dollars uitgeven om de schuld af te betalen. Op dit punt heeft Hans Betlem gelijk. Alan Greenspan, voormalig president van de FED, zei het meer dan een decennium geleden al: “De Amerikaanse staat kan altijd aan zijn schuldenverplichtingen voldoen, want we kunnen altijd geld printen”.
Het probleem is dan ook niet de (on)mogelijkheid tot terugbetalen, maar de waarde van hetgeen je in terugbetaald wordt. Om in ons ‘like’ voorbeeld te blijven, wanneer Hans Betlem als een spambot te werk gaat en elke post op planeet aarde liket zal niemand meer waarde hechten aan de likes van Hans Betlem. Wanneer de Amerikaanse overheid tientallen biljoenen in dollars print zullen kredietverstrekkers deze ‘uit het niets’ gecreëerde papiertjes minder gaan waarderen. Het afbetalen van schuld via inflatie is geen lange termijn oplossing. Enorme inflatie kan het einde van dollar hegemonie betekenen en houders van dollarobligaties zullen vluchten richting andere veiligere activa.
Het verschil tussen sparen en lenen
Vervolgens wordt er in het stuk van IBS een opvallende uitspraak gedaan: ‘leningen creëren spaargeld’. Dit is onjuist. Sparen en lenen zijn zelfs het direct tegenovergestelde van elkaar. Sparen is een vorm van onderconsumptie en lenen een vorm van overconsumptie. Je spaart voor je toekomstige zelf en je leent van je toekomstige zelf. Om dit in een analogie te vatten:
Ik kwam op enig moment twee vrienden van vroeger tegen. De ene heet Hans en de ander Kees. Kees vertelde mij dat het goed met hem ging, zijn huis was afbetaald, hij had geen studieschuld meer en iedere maand kwam er meer geld in het laatje dan dat er uit ging. Zo kan hij snel met pensioen, stelde hij.
Niet veel later liep ik mijn oude vriend Hans tegen het lijf. Hij vertelde: ‘Ik woon in een enorme villa met een nog grotere hypotheek, mijn studieschuld is nog steeds enorm en mijn lasten zijn maandelijks hoger dan mijn inkomsten want veel van mijn geld gaat op aan luxe merkkleding en restaurants.
Een Keynesiaans econoom zou zeggen: Hans heeft duidelijk vertrouwen in de toekomst, hij consumeert en dat is goed voor de economie. Een Oostenrijker (en ieder ander weldenkend mens) zou zeggen: Hans leeft op de pof en moet deze schulden in de toekomst bekopen met een lagere levensstandaard. Kees is daarentegen goed bezig en zal in de toekomst van zijn welvaart kunnen gaan genieten. Het huishoudboekje van de Amerikaanse overheid lijkt op die van Hans. Er wordt op de pof geleefd.
Geld is geen welvaart
Geld is geen welvaart. Dat klinkt wellicht onlogisch, maar is wel degelijk zo. Geld, in zijn huidige vorm, is een meeteenheid, en een claim op goederen en diensten. Het zijn namelijk de goederen en diensten die de welvaart van een land bepalen en niet de hoeveelheid geld. Zimbabwe was met haar exorbitante hoeveelheid geld anders vandaag de dag een van de rijkste landen op aarde geweest. In het stuk van IBS Capital wordt het tegenovergesteld verondersteld:
‘De Amerikaanse overheid kan op elk moment haar rekeningen betalen, ongeacht hoe hoog die rekeningen zijn. En als de overheid meer uitgeeft dan ze binnenkrijgt, neemt de hoeveelheid geld in de economie toe. Het overheidstekort stelt gezinnen en bedrijven in staat om per saldo te sparen’.
En;
‘De overheid gebruikt, via de Centrale Bank, simpelweg de computer om het saldo van de bankrekening van bijvoorbeeld een politieagent te verhogen’.
Het proces waarbij de centrale bank de uitgaven van de overheid financiert noemen we ook wel monetaire financiering. Dit zal niet bijdragen aan de welvaart van een land. Het idee dat meer geld hebben meer welvaart betekent is een misvatting. Ook deze Keynesiaanse misvatting kan in een simpele analogie gevat worden:
Midden in de grote oceaan ligt een afgelegen eiland. Op dit eiland zijn drie schipbreukelingen gestrand. Er is geen eten of drinken op het eiland. Een van de schipbreukelingen had toevallig $10 dollar op zak. Hebben deze dollars waarde als er niks mee gekocht kan worden? Nee. Heeft het zin voor een staat om iedere schipbreukeling $1 miljoen te geven? Nee. Er zijn namelijk geen goederen en diensten om te verdelen. Zelfs als er wel goederen en diensten zouden zijn geweest, had de geld uitdeel actie niet het gewenste welvaartseffect gehad (afgezien van het Cantillion-effect). De prijs van de goederen en diensten zou meegroeien met de geldhoeveelheid.
Te veel schulden
De huidige hoge schuldenlast zien we niet enkel op staatsniveau. Ook bedrijven en consumenten hebben zich flink in de schulden gestoken door de kunstmatige lage rente van het afgelopen decennium. Deze lage rente heeft de kapitaalstructuur in de economie aangetast en zogenoemde ‘malinvestments’ gecreëerd. Dit zijn investeringen die met een vrije (hogere) marktrente niet zouden hebben plaatsgevonden en, nu de rente stijgt, waardeloos blijken. Ludwig von Mises verklaarde hiermee de ‘boom en busts’ in de economie en stelde ‘de fouten worden gemaakt in de ‘boom-fase’, de onvermijdelijke ‘bust’ is de oplossing. Keynesianen en politici trachten de ‘boom-fase’ zo lang mogelijk te verlengen. De fouten zijn het afgelopen decennium in het ‘lage-rente-tijdperk’ gemaakt en worden nu zichtbaar.
Toch zijn veel economen nog steeds van mening dat we meer schuld nodig hebben, zo ook Hans Betlem:
‘Maar een groeiende economie heeft steeds meer schuld nodig. En daar is op zich niets mis mee. Want jouw spaargeld kan alleen maar groeien als iemand besluit meer uit te geven dan dat-ie verdient’.
Nogmaals economische groei ontstaat doordat er meer goederen en diensten geproduceerd worden en niet doordat mensen meer uitgeven dan ze verdienen. We hadden nog steeds als jagers en verzamelaars geleefd indien we deze logica als mensheid ook in de praktijk zouden toepassen. De jagers en verzamelaars ‘ontsnapte’ aan hun bestaan door in plaats van alle dieren, zaden en planten op te eten (te consumeren) hun dieren te fokken, zaden te zaaien en planten te telen (onderconsumptie) voor toekomstige productie.
De hoge schulden zullen een steeds zwaardere last vormen voor de economie. Schaars kapitaal moet ingezet worden om historische consumptie af te betalen en kan niet voor productieve investeringen worden ingezet. Wanneer een land te veel schulden heeft is faillissement de enige optie.
Faillissement van de staat
Wanneer een staat op rand van faillissement staat heeft het drie mogelijkheden. 1) Via economische groei uit de schuld groeien, 2) faillissement afkondigen en eerlijk zijn tegen haar kredietverstrekkers of 3) de schuld afbetalen via inflatie.
Optie 1, lijkt een gepasseerd station, de enorme hoeveelheid malinvestments die zijn gedaan toen schuld gratis was (0% rente) heeft voor een misallocatie van kapitaal gezorgd en daarmee bestendige economische groei onmogelijk gemaakt. De schuld van de VS (gecorrigeerd voor inflatie) groeit ook sneller dan de economie.
Optie 2, zou de eerlijke weg zijn. De eerlijke politicus bestaat niet, of is in ieder geval niet populair. Daarom lijkt deze optie ook uitgesloten. Politiek gezien is de keuze voor faillissement haast onmogelijk omdat de politicus dan moet vertellen dat mensen minder pensioen en andere voorzieningen zullen krijgen. Het gezichtsverlies voor de staat zal enorm zijn en burgers zullen de politicus verafschuwen.
Optie 3, is de weg van minste weerstand. Inflatie doet zijn werk. Inflatie holt de schuld uit, maar ook de koopkracht van de gewone burger. Wanneer de burger begint te klagen komen politici met ‘reddingspakketen’ aanzetten en krijgen hebberige bedrijven de schuld. Graaiflatie!, zullen ze roepen.
Het traject van de Amerikaanse staatsschuld is problematisch. De vraag is niet of, maar wanneer de staatsschuld het grootste probleem voor de VS wordt. Laat u niet foppen, de Amerikaanse staatsschuld is een tikkende tijdbom.
De foto is gemaakt door Nathan Dumlao
